قلمرو شناسی آثار مکتوب حضرت علامه مصباح یزدی (ره)

بازنشر بخش اول از یادداشت حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر محمدعلی محیطی اردکان با عنوان «چلچراغ معرفت» منتشرشده در سی و هفتمین شماره فصلنامه صدرا (تابستان 1400) به موضوع قلمروشناسی آثار مکتوب حضرت علامه مصباح یزدی (ره) پرداخته است.

قلمروشناسی آثار مکتوب حضرت علامه مصباح یزدی (ره)

 آثار و برکات وجودی عالم ربانی، فقیه و حکیم مجاهد، حضرت آیت‌الله علامه مصباح یزدی «ره» در جهان اسلام، در عرصه ملی و بین‌المللی فراوان و کم‌نظیر است؛ آثاری که بهر نمونه و در حال حاضر، برخی از آن‌ها در قالب مقالات و کتب راهگشا، برخی در قالب سخنرانی و مناظره، برخی در قالب تربیت شاگردان ممتاز و اثرگذار و برخی در مجموعه‌های بنیان نهاده شده توسط ایشان ظهور یافته است. سخن گفتن درباره هرکدام نیازمند ساعت‌ها گفتگوست. در این فرصت، بحث را به آثار مکتوب، و از این میان، به کتب راهگشای منتشرشده از ایشان تاکنون (22 بهمن 1399) اختصاص می‌دهیم.

تاکنون بیش از یک‌صد و ده عنوان کتاب از ایشان منتشرشده است که به لحاظ گستره موضوعی بسیار وسیع است. به‌راستی، حضرت علامه مصباح «ره» جامع معقول و منقول بود و نه‌تنها به حوزه‌های فکریِ گوناگون، تسلط داشت، بلکه در آن‌ها صاحب‌نظر بود. آشناییِ اجمالی با آثار ایشان برای پی بردن به این حقیقت کافی است.

نگاه جامع به آثار مکتوب علامه مصباح «ره» نشان‌دهنده این حقیقت است که ایشان با نگاه کاربستی به مبانی نظری کوشیده‌اند امتداد اندیشه‌های بنیادین اسلامی را در عرصه‌های مختلف زیست انسان نشان دهند. ازاین‌رو، نه‌تنها به مبانی بنیادین اندیشه اسلامی، بلکه به مباحث روبنایی و تأثیر مبانی در مسائل مهم و موردنیاز روز جامعه اسلامی پرداخته‌اند و با بصیرت، در راستای انجام وظیفه‌ای که تشخیص داده‌اند گام برداشته و برای بیان حق با زبان و بیانی رسا لحظه‌ای از پا ننشسته‌اند.

به‌صورت کلی می‌توان آثار منتشرشده را به‌صورت موضوعی و با رعایت حداکثری سطح ساده به مشکل بدین شرح طبقه‌بندی کرد:

1.       تفسیر و علوم قرآن؛

الف. تفسیر موضوعی، شامل مجموعه معارف قرآن (در ده بخش خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی، راه‌شناسی، راهنماشناسی، قرآن‌شناسی، اخلاق در قرآن، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، حقوق و سیاست در قرآن، جنگ و جهاد در قرآن)، خلقت انسان ازنظر قرآن، لقای الهی، رستگاران، الامامه والولایه فی القرآن الکریم.

ب. تفسیر ترتیبی: ترجمه تفسیر المیزان (ج 3-4).

ج. علوم قرآن: قرآن در آیینه نهج‌البلاغه.

2.       گفتار و سیره معصومان «علیهم‌السلام»؛

الف. گفتار معصومان «علیهم‌السلام»: پندهای امام صادق «علیهم‌السلام» به ره‌جویان صادق، پند جاوید (ج 1-2)، زینهار از تکبر، ره توشه (ج 1-2)، جان‌ها فدای دین، پندهای الهی، پیام مولا از بستر شهادت، بهترین‌ها و بدترین‌ها از دیدگاه نهج‌البلاغه، راهیان کوی دوست، شکوه نجوا، صهبای حضور، رساترین دادخواهی و روشنگری (ج 1-2)، سیمای سرافرازان (ج 1-2)، سجاده‌های سلوک (ج 1-2)، جرعه‌ای از دریای راز، بدرود بهار.

ب. سیره معصومان «علیهم‌السلام»: در پرتو ولایت، جامی از زلال کوثر، آذرخشی دیگر از آسمان کربلا، و آفتاب ولایت.

3.       منطق و فلسفه؛

الف. منطق: شرح برهان شفاء (ج 1-4).

ب. فلسفه اسلامی: دروس فلسفه، آموزش فلسفه (ج 1-2)، چکیده چند بحث فلسفی، شرح نهایه الحکمه (ج 1-3)، تعلیقه علی نهایه الحکمه، شرح الهیات شفاء (ج 1-5)، شرح اسفار اربعه (جلدهای 1، 2، 3، 8).

ج. فلسفه تطبیقی: نقدی فشرده بر اصول مارکسیسم، ایدئولوژی تطبیقی، پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیک، گفتمان روشنگر درباره اندیشه‌های بنیادین.

د. روش‌شناسی: درباره پژوهش.

ه. معرفت‌شناسی: هم‌اندیشی معرفت‌شناسی.

4.       کلام و فلسفه دین؛

الف. کلام اسلامی: تعلیقه بر اللوامع الالهیه، مباحثی درباره مسائل اعتقادی و اخلاقی، آموزش عقاید (ج 1-3)، اصول عقاید (راهنماشناسی)، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام، «انسان، اسلام»، اصول المعارف الانسانیه، چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی، در پرتو آذرخش، آذرخش کربلا، زیبایی شرور: شرور و بلایا؛ چرایی و وظیفه ما.

ب. فلسفه دین: آزادی؛ ناگفته‌ها و نکته‌ها، دین و آزادی، نقش تقلید در زندگی انسان، تعدد قرائت‌ها، کاوش‌ها و چالش‌ها (ج 1-2)، رابطه علم و دین.

5.       اخلاق و عرفان؛

الف. فلسفه اخلاق: اسلام و اخلاق، دروس فلسفه اخلاق، کلمه حول فلسفه الاخلاق، فلسفه اخلاق، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی.

ب. مباحث اخلاقی: خودشناسی برای خودسازی، به سوی خودسازی، به سوی او، آیین پرواز، به سوی تو، عروج تا بی‌نهایت، یاد او، بر درگاه دوست، اخلاق اسلامی، بال‌های پرواز، فازهای پرواز، اوج پرواز.

ج. عرفان: در جستجوی عرفان اسلامی، در پرتو نور.

6.       علوم انسانی؛

الف. مدیریت: پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی.

ب. حقوق: نظریه حقوقی اسلام (ج 1-2)، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام.

ج. علوم سیاسی: بحثی ساده و کوتاه درباره حکومت اسلامی و ولایت فقیه، نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه، پاسخ‌های استاد به جوانان پرسشگر، پرسش‌ها و پاسخ‌ها (ج 1-5)، نظریه سیاسی اسلام (ج 1-2)، سلسله مباحث اسلام، سیاست و حکومت (ج 1-4)، حکیمانه‌ترین حکومت؛ کاوشی در نظریه ولایت فقیه.

7.       اجتماعی و فرهنگی:

الف. انقلاب اسلامی: انتقام (نشریه داخلی حوزه علمیه قم در سال‌های 1343-1344)، انقلاب اسلامی، جهشی در تحولات سیاسی تاریخ، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، عبرت‌های خرداد.

ب. گروه‌های اجتماعی: جوان و مشکلات فکری، زن یا نیمی از پیکر اجتماع، نگاهی گذرا به بسیج و بسیجی، مباحثی پیرامون حوزه.

ج. فرهنگی: تهاجم فرهنگی، «اصلاحات، ریشه‌ها و تیشه‌ها»، به پیشواز خورشید غرب، سفر به سرزمین هزار آیین، طوفان فتنه و کشتی بصیرت، زلال نگاه؛ مباحثی در بصیرت سیاسی و اجتماعی، بزرگ‌ترین فریضه.

د. شخصیت‌ها: سیری در ساحل: بینش و منش امام خمینی «ره»، تماشای فرزانگی و فروزندگی، خاطرات آیت‌الله مصباح از آیت‌الله‌العظمی بهجت «ره»، آفتاب مطهر (زندگی، اندیشه و خدمات علمی و فرهنگی علامه شهید آیت‌الله مرتضی مطهری)

گفتنی است برخی آثار ارزشمند نیز درباره دیدگاه‌های آیت‌الله مصباح «ره» تألیف شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

الف) ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها؛

ب) منطق و شناخت‌شناسی ازنظر آیت‌الله مصباح یزدی (به‌ضمیمه روش‌شناسی علوم)؛

ج) دیدگاه‌های روان‌شناختی آیت‌الله مصباح یزدی.

بسیاری از کتاب‌هایی که در این گفتگو به آن‌ها اشاره شد به زبان‌های مختلف ترجمه‌شده و یا در حال ترجمه است.

ادامه دارد ...